Als microscopie nieuw terrein is dan kan een microscoop kopen een lastige opgave zijn. Welk type microscoop, hoe duur, welk merk, nieuw of tweedehands? Allemaal vragen die ik in onderstaand stukje zal proberen te beantwoorden. Het is belangrijk om je te realiseren dat met een eenvoudige microscoop al heel veel onderzocht en gezien kan worden. Een beginner heeft geen geavanceerde laboratorium-microscoop nodig. Dat zou zoiets zijn als een dure sportwagen kopen als je net je rijbewijs hebt. Voor de meeste doeleinden is een degelijke school-microscoop meer dan voldoende. Verder is het goed om te weten dat de tweedehands markt een interessante plek is om naar een microscoop te zoeken. Op de tweedehands markt vind je vaak goede oudere en degelijke microscopen voor weinig geld. Koop je nieuw, dan betaal je eigenlijk meer voor minder microscoop, zo simpel is het. De kwaliteit van microscopen is er in de loop van de tijd namelijk niet bepaald op vooruit gegaan.

Omdat er heel veel misverstanden bestaan over microscopen heb ik een lijst samengesteld met belangrijke punten. Zie het als een leidraad bij de aanschaf van een microscoop.

Grofweg zijn er 2 soorten microscopen: 1: stereomicroscopen en 2: biologische microscopen, soms ook wel doorlichtmicroscopen genoemd. Stereomicroscopen hebben twee oculairen zodat je met beide ogen kijkt en het beeld is 3-dimensionaal. Stereomicroscopen zijn geschikt voor het bekijken van grotere objecten zoals bijvoorbeeld bloemen, insecten, stenen/kristallen, micro-electronica, etc. De vergroting van stereomicroscopen is laag, de maximale vergroting is typisch 20-40x. Een stereomicroscoop heeft meer van doen met een sterk vergrootglas. Biologische microscopen zijn geschikt voor alles wat heel klein is en hiermee worden de afzonderlijke cellen en weefsels van organismen zichtbaar. Dit zijn de microscopen met de hogere vergrotingen en ze zijn monoculair (waar je met één oog door kijkt), binoculair (voor beide ogen) of trinoculair (een binoculaire microscoop met een foto-tubus). Een binoculaire biologische microscoop is dus heel wat anders dan een stereomicroscoop. Dit is al het eerste vaak voorkomende misverstand. De rest van dit stukje gaat over biologische microscopen.

1) Vergroting zegt weinig. Het gaat om het oplossend vermogen van een microscoop en dat wordt bepaald door de kwaliteit van de lenzen, niet door de vergroting. Speelgoed-microscoopjes vergroten tot wel 1200x of meer maar dat beeld is waardeloos. Ze gebruiken plastic lensjes waardoor zo’n ding nooit een fatsoenlijk beeld op kan leveren. Die hoge vergroting wordt vaak als verkoop-truc gebruikt en dan staat er bijvoorbeeld: “vergroot tot wel 1600x!”. Alles boven 1000x vergroting is onzin, het is lege vergroting d.w.z. er worden geen extra details meer weergegeven. Vergelijk het met een foto die je uitvergroot, er worden geen extra details zichtbaar maar daarentegen wordt het beeld alleen maar slechter.

2) Een goede microscoop heeft achromatisch gecorrigeerde objectieven, een grof- en fijnafstelling en een stevig metalen statief dat stabiel is. Alle plastic microscopen vallen af, maar ook de metalen speelgoed-microscoopjes. Vaak zijn die van vroeger en dan zeggen ze erbij: “helemaal van metaal!”. Je ziet het aan de grootte: het zijn van die kleine microscoopjes. Een goede microscoop is niet klein. Veel van die speelgoed dingen worden als 'school-microscoop' aangeboden. Ze hebben niks van doen met de echte microscopen die onder andere in het middelbaar onderwijs gebruikt worden. De speelgoed-microscoopjes zijn te herkennen aan het feit dat ze vaak in een doos met heel veel andere onbruikbare plastic rommel (“30 delige set” etc) worden aangeboden. Ook staat vaak voorop het microscoopje zelf zoiets als 600x of 1200x etc. Meestal zie je helemaal niks door dit soort microscoopjes bij hogere vergrotingen.

3) De objectieven van de microscoop zijn de belangrijkste lenzen en zorgen voor het oplossend vermogen van de microscoop. Typische vergrotingen voor objectieven zijn 4x, 10x, 40x en 100x. Goede objectieven zijn op z'n minst achromatisch d.w.z. dat ze corrigeren voor kleurafwijkingen. Verder staan er specificaties op een goed objectief. Op een 40x objectief staan meestal deze getallen: 40/0.65 en 160/0.17. Objectieven waar bijv. alleen maar 40x op staat gedrukt zijn zelden goed.

4) De oculairen zijn de lenzen waar je door kijkt en vergroten het beeld dat door het objectief is gevormd. Typische oculair vergrotingen zijn bijvoorbeeld 5x, 10x, 15x. De totale vergroting van een microscoop is de vergroting van het objectief vermenigvuldigd met de vergroting van het oculair, bijvoorbeeld 40x10 = 400x.

5) Meer dan 400x vergroting heb je meestal niet nodig. Veel mensen hebben een verkeerd beeld over vergroting, 400x is al heel veel. Alleen voor bepaalde hele kleine organismen zoals bijvoorbeeld bacteriën en schimmels kan een hogere vergroting nodig zijn. De meeste eencellige organismen zijn echter al goed te zien met een 200-400x vergroting. Ga je naar planten kijken dan heb je niet meer dan 40x-400x vergrotingen nodig.

6) Met een monoculaire microscoop zie je niet minder dan met een binoculaire microscoop. Het is echter wat aangenamer kijken met beide ogen i.p.v met 1 oog. Binoculaire microscopen zijn meestal wel een stuk duurder dan monoculaire microscopen. Als je het beeld alleen via een camera op een monitor of laptop gaat bekijken dan heb je niet meer dan een monoculaire microscoop nodig. Het beeld dat je direct door een microscoop ziet zal echter altijd scherper zijn dan wat je op een scherm ziet. Dit komt doordat het beeld op een scherm weer verder uitvergroot wordt en de kwaliteit tevens wordt bepaald door de kwaliteit van de gebruikte camera. Ga geen zgn. 'digitale microscoop' of USB-microscoop aanschaffen. Veel mensen worden blijkbaar aangetrokken door het woord 'digitaal' en daar wordt in advertenties vaak op ingespeeld. Een microscoop is per definitie optisch en dat je dat beeld daarbij kunt digitaliseren is slechts bijzaak. Dat kan met elke microscoop, met behulp van een speciale oculair-camera, webcam, digitale camera of gewoon je smartphone.

7) Microscopen met een LCD-scherm of ingebouwde camera, daar kun je beter van wegblijven. Deze digitale microscopen schijnen populair te zijn maar het zijn prullen van microscopen met een hoog speelgoedgehalte waarmee je op een klein, knullig schermpje met lage resolutie een beeld ziet. Het is gewoon veredeld speelgoed dat ook nog eens voor veel geld wordt verkocht. De optiek is zeer matig en er is goedkope elektronica ingebouwd. Bovendien verouderen electronische componenten zeer snel; kijk maar naar analoge camera' s die in tegenstelling tot de losse lenzen onverkoopbaar zijn geworden. Elektronica is een momentopname, lenzen zijn voor de eeuwigheid. Dat is een groot voordeel van microscopen: dat lang bestaande en niet veranderende optiek gecombineerd kan worden met de nieuwste digitale fotografische techniek. Koop dus geen microscoop waar een camera ingebouwd is.

8) Oudere gebruikte microscopen zijn vaak beter dan nieuwe microscopen mits de vorige eigenaar er goed mee is omgesprongen. Aan nieuwe microscopen zitten meestal veel meer plastic onderdelen die eerder kapot gaan en dan niet meer te repareren zijn. Oudere (zwarte of grijze) microscopen zijn heel degelijk gebouwd, je komt ze regelmatig nog in laboratoria tegen, 50-60 jaar nadat ze zijn gefabriceerd. De optiek is door de jaren heen niet zoveel veranderd, lenzen van wel 80 jaar oud kunnen nog steeds een mooi beeld geven als ze in orde zijn . Het begrip 'verouderd' is bij microscopen dan ook nauwelijks van toepassing. Koop liever een oudere tweedehands microscoop van een goed merk (zie punt 9) dan een nieuwe microscoop van een of ander vaag merk.

9) Als het gaat om kwalitatief goede microscopen dan kom je op de tweedehands markt (bijv. Marktplaats) regelmatig deze namen tegen: Zeiss, Olympus, Nikon, Leitz, Reichert, Wild, Asako, Meopta, Kyowa, Bausch & Lomb, Euromex (de hoefijzer-statieven), Yashima, Luctor Baarn.

10) Een slechte microscoop kopen betekent al snel het einde van de hobby. Het motiveert namelijk totaal niet om te kijken door een ding dat een wazig beeld geeft. Dat is ook de reden dat heel veel kinderen die ooit een speelgoed-microscoop hebben gekregen in hun latere leven nooit meer een microscoop aanraken. We kunnen de fabrikanten van deze rommel bedanken dat ze voor een hoop mensen een fascinerende hobby (en mogelijk latere beroepskeuze) voorgoed hebben verpest.